Jama ustna

Jama ustna (łac. cavum oris, cavitas oris) – początkowy odcinek przewodu pokarmowego człowieka wyznaczany przez szparę ust, podniebienie twarde, podniebienie miękkie i cieśń jamy ustnej.

Budowa

Na jamę ustną składa się przedsionek jamy ustnej i jama ustna właściwa, które oddzielone od siebie są łukami zębowymi żuchwy i szczęki.

= Przedsionek jamy ustnej =

Przedsionek jamy ustnej ograniczony jest od przodu częścią śluzową wargi górnej i dolnej, od boków błoną śluzową policzków, od tyłu łukami zębowymi oraz wyrostkami zębodołowymi pokrytymi dziąsłami, od góry i od dołu zachyłkami błony śluzowej, od której odchodzi wędzidełko górne i dolne.

= Jama ustna właściwa =

Jama ustna właściwa ograniczona jest od przodu i boków łukami zębowymi oraz wyrostkami zębodołowymi pokrytymi dziąsłami, od góry przez podniebienie (w początkowym odcinku podniebienie twarde - kostne, w tylnym odcinku przez podniebienie miękkie), od tyłu przez fałdy: podniebienno-językowe i podniebienno-gardłowe (łac. plica palatoglossus et plica palatopharungeus), od dołu zaś przez przeponę jamy ustnej (łac. diaphragma cavum oris), na której spoczywa język (grec.) glossus (łac.) lingua).

Funkcje

= Trawienna =

W jamie ustnej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie go do dalszego trawienia. Za pomocą zębów pokarm jest odgryzany, rozdrabniany i miażdżony. W trakcie żucia pokarm jest zwilżany śliną wydzielaną przez ślinianki (gruczoły ślinowe), których przewody uchodzą w różnych miejscach jamy ustnej. Ślina zawiera również enzym trawienny rozkładający skrobię na maltozę i dekstrynę – amylazę ślinową. Po uformowaniu kęsa pokarmowego zostaje on przekazany do dalszej części przewodu pokarmowego w akcie połykania.

= Zmysłowa =

Dzięki obecności kubków smakowych w jamie ustnej odbierane są wrażenia smaku. Kubki smakowe rozmieszczone są na języku, podniebieniu, w nabłonku gardła, nagłośni oraz w górnej części przełyku. Wymagają one aby pokarm był dobrze rozdrobniony i rozpuszczony w ślinie aby móc odebrać i przekazać wrażenia smakowe.

= Artykulacyjna =

Budowa jamy ustnej oraz ruchy języka, podniebienia miękkiego i warg umożliwiają artykulację głosek oraz innych dźwięków.

= Oddechowa =

Jama ustna stanowi alternatywny początek drogi pobierania tlenu jednak jest to sposób niefizjologiczny - powoduje wysuszanie śluzówki, a powietrze dociera do płuc nieoczyszczone i słabo nawilżone. U dzieci oddychanie przez usta prowadzi do powstania poważnych wad zgryzu.

= Obronna =

Jama ustna stanowi wrota zakażenia drobnoustrojami, ze względu na połączenie wnętrza organizmu ze środowiskiem zewnętrznym. Jednak w jamie ustnej występuje szereg mechanizmów zapobiegających zakażeniu, np. ochronna warstwa błony śluzowej, stale złuszczający się nabłonek, ciągłe wydzielanie śliny (która sama zawiera wiele mechanizmów obronnych) oraz płynu dziąsłowego, obecność komórek żernych (neutrofile, makrofagi, komórki NK). W jamie ustnej może występować temperatura 10-70 °C w zależności od temperatury przyjmowanego pokarmu (lody, gorące pożywienie).

= Inne =

* Estetyczna – popularne są zabiegi piercingu (język, wargi) oraz tatuowania (np. błon śluzowych). * Resorpcyjna – w jamie ustnej możliwa jest bardzo szybkie wchłanianie leków przez ich podanie podjęzykowo.

Choroby

W budowie jamie ustnej można wyróżnić wiele elementów i choroby każdego z nich charakteryzują się innymi objawami, toteż – mimo tak małego obszaru – różnorodność chorób tkanek jamy ustnej jest duża. Są to m.in. choroby błony śluzowej (grzybice, choroby wirusowe i bakteryjne), choroby przyzębia (stany zapalne i martwicze), choroby zębów (próchnica, ubytki pochodzenia niepróchnicowego oraz choroby miazgi) oraz zaburzenia ich budowy i rozmieszczenia, wady wrodzone (rozszczep podniebienia, hipoplazje i przerosty).