Błonnik

Błonnik (błonnik pokarmowy, włókno pokarmowe) – kompleks heterogennych substancji pochodzenia roślinnego nie ulegający trawieniu przez enzymy przewodu pokarmowego człowieka oraz zwierząt monogastrycznych. Jest to mieszanina substancji o charakterze polisacharydowym (celuloza, hemicelulozy, pektyny, gumy, śluzy) i niepolisacharydowym (ligniny, kutyny). Odgrywa on ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego.

Skład

Dawniej błonnik kojarzony był z celulozą, a błonnik surowy stanowiła celuloza i hemicelulozy. Następnie wśród zespołu substancji zaliczanych do błonnika zaczęto wymieniać:

  •  celulozę,
  • pektyny,
  • hemicelulozy,
  • ligninę,
  • gumy roślinne

Wielka encyklopedia PWN, Warszawa 2001, s. 187, t. 4, ISBN 83-01-13437-2. Coraz częściej do składników błonnika pokarmowego jest zaliczana skrobia oporna. Od niedawna również chitynowe pancerzyki. W błonniku można wyróżnić składniki rozpuszczalne i nierozpuszczalne w wodzie : * rozpuszczalne w wodzie: ** pektyny, ** obojętne hemicelulozy (o wysokim oraz niskim stopniu rozgałęzienia), ** gumy (m.in. β – glukany), ** śluzy roślinne, ** polisacharydy algowe; * nierozpuszczalne w wodzie: ** celuloza, ** hemicelulozy ekstrahowane z roztworów kwaśnych, ** lignina, ** składniki towarzyszące (kutyna, suberyna, krzemionka). W medycynie i dietetyce używa się podziału funkcjonalnego na: * błonnik pokarmowy - zawarty w produktach roślinnych, * błonnik suplementarny (funkcjonalny) - wyizolowany z produktów naturalnych (w tym zwierzęcych np. chitozan), mający korzystny wpływ na zdrowie i jakość życia człowieka. == Właściwości == Na początku błonnik był traktowany jako substancja balastowa, ze względu na małe wykorzystanie przez organizm. Później odkryto w nim nowe właściwości mające korzystny wpływ na organizm, przyczyniające się m.in. do: * mniejszego wchłaniania cholesterolu i trójglicerydów; * obniżenia ciśnienia tętniczego krwi; * spowolnienia rozkładu węglowodanów, obniżenia stężenia glukozy we krwi i obniżenia zapotrzebowania na insulinę; * regulacji rytmu wypróznień - przyspieszenie perystaltyki jelit i pasażu treści przez przewód pokarmowy, zwiększenie masy stolca, zapobieganie zaparciu - lignina, celuloza * rozwoju korzystnych bakterii jelitowych - rola prebiotyczna; * zmniejszenia uczucia głodu (pęcznieje w żołądku - głównie pektyna i celuloza); * prewencji nowotworów przewodu pokarmowego; :Udowodniono, iż zwiększenie spożycia błonnika o 10 gramów w trzech posiłkach dziennie zmniejszy ryzyko zachorowania na raka jelita grubego – wykaz procentowy: :błonnik owocowy zmniejszy ryzyko zachorowania na raka jelita o 23%, :rośliny strączkowe o 58% :natomiast produkty pełnoziarniste o 18%. [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22074852 ] * wiązania jonów sodu. Błonnik nie podwyższa wartości energetycznej posiłku. Jedną z jego cech jest zdolność do pęcznienia (polisacharydy i lignina). Spowodowane jest to absorpcją wody, na którą wpływa rozdrobnienie produktu oraz obróbka cieplna. Posiada on także zdolność do wymiany kationów, która jest zależna od występowania grup fenolowych (obecnych we frakcji ligninowej) oraz karboksylowych (obecnych we frakcji pektynowej i hemicelulozowej). Największą zdolność przejawia frakcja pektynowa składająca się wyłącznie z kwasów uronowych. Błonnik posiada również właściwości takie jak: tworzenie żeli, wiązanie kwasów żółciowych i adsorpcja oleju[http://www.ietu.katowice.pl/wpr/Aktualnosci/Czestochowa/Referaty/Cieslik.pdf Prof. dr hab. Ewa Cieślik, Cechy prozdrowotne żywności pochodzenia roślinnego, www.ietu.katowice.pl] [dostępny: 29 marca 2009].

Źródła błonnika

Źródłem błonnika pokarmowego są m.in. warzywa, owoce, produkty zbożowe (otręby zbożowe, kasze, naturalne płatki zbożowe, musli, niełuskany ryż, pieczywo razowe i żytnie) i nasiona roślin strączkowych. Błonnika nie zawierają m.in. mięso, ryby, mleko, jaja, alkohole, masło, oleje i inne produkty tłuszczowe. Możliwe jest również nabycie suplementów zawierających błonnik, zazwyczaj będących w postaci sypkiej lub pigułek.

Wskazania i przeciwwskazania

Diety bogate w błonnik zalecane są przez lekarzy przy chorobach takich jak m.in.: otyłość, cukrzyca, miażdżyca i kamica żółciowa. Przeciwwskazaniem do stosowania diety wysokobłonnikowej są m.in. stany zapalne żołądka, trzustki, dróg żółciowych i jelit (w tym nieswoiste zapalenia jelit), stany niedoboru białka i składników mineralnych, nieżyty przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy oraz choroby zakaźne.

Dawkowanie

Wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dzienne spożycie błonnika u osób dorosłych powinno wynosić 20-40 g. Doprecyzowanie tych zaleceń stanowią wytyczne Instytutu Medycyny przy Narodowej Akademii Nauk Stanów Zjednoczonych (Institute of Medicine of the National Academy of Sciences (NAS)), ustalające odpowiednie dobowe spożycie błonnika na poziomie 14 g/1000 kcal. Zbyt duże spożycie błonnika pokarmowego powoduje dolegliwości brzuszne takie jak wzdęcia, bóle brzucha (dotyczy to głównie roślin strączkowych) czy biegunki (w skrajnych przypadkach może dojść do podrażnienia jelit, a nawet ich skrętu) oraz prowadzi do niedożywienia i niedoboru wapnia, żelaza i cynku.